Het internet wordt door veel mensen gezien als een snoepwinkel waar ze gratis gebruik van kunnen maken. Zo worden foto’s en artikelen uit kranten van sites geplukt en op de eigen wel of niet commerciële site geplaatst. Niet iedereen vraagt zich af of die foto’s of artikelen zonder toestemming en betaling mogen worden gebruikt. Deze nonchalance leidt vervolgens tot problemen: op de gedownloade foto’s blijken auteursrechten te rusten, ineens ligt er een brief van een advocaat op de mat, de advocaat eist een schadevergoeding voor het onterecht gebruik van een of meerdere foto’s. De gratis snoepwinkel blijkt niet te bestaan.
De regels
De regelgeving over de auteursrechten vinden we in de auteurswet.
Hoe zijn de auteursrechten van foto’s en allerlei soorten geschreven materiaal volgens deze auteurswet beschermd?
In artikel 1 van de Nederlandse auteurswet staat het volgende:
Het auteursrecht is het uitsluitend recht van den maker van een werk van letterkunde, wetenschap of kunst, of van diens rechtverkrijgenden, om dit openbaar te maken en te verveelvoudigen, behoudens de beperkingen, bij de wet gesteld.
In artikel 10 van dezelfde wet staat nader gepreciseerd wat er nu precies wordt verstaan onder “werken van letterkunde, wetenschap of kunst”. Duidelijk is dat boeken, brochures, nieuwsbladen, tijdschriften, andere geschriften en fotografische werken onder de definitie vallen.
De persexceptie
In artikel 15 AW wordt wel een uitzondering gemaakt voor de pers, de persexceptie. Volgens dit artikel wordt het overnemen van nieuwsberichten, gemengde berichten, of artikelen over actuele economische, politieke, godsdienstige of levensbeschouwelijke onderwerpen alsmede van werken van dezelfde aard die in een dag- nieuws- of weekblad, tijdschrift, radio- of televisieprogramma’s of ander medium dat eenzelfde functie vervult, zijn openbaar gemaakt niet als een inbreuk op het auteursrecht beschouwd mits artikel 25 (de persoonlijkheidsrechten) in acht wordt genomen, de bron, waaronder de naam van de maker, op duidelijke wijze wordt vermeld, en het auteursrecht niet uitdrukkelijk is voorbehouden. Dit laatste vereist wel enige oplettendheid van de overnemer. In veel kranten vind je in het colofon de volgende mededeling over de auteursrechten: alle rechten zijn voorbehouden! De persexceptie geldt dan niet. In Artikel 15 lid 2 staat echter Ten aanzien van nieuwsberichten en gemengde berichten kan een voorbehoud als bedoeld in het eerste lid, onder 4 niet worden gemaakt. Door een uitspraak van het Hof in Arnhem (nevenplaats Leeuwarden) op 26 juli 2011 is lid 2 echter drastisch ingeperkt tot berichten zonder eigen oorspronkelijk karakter of stempel van de maker. Door deze inperking kun je alleen nog kale feiten overnemen en heeft lid 2 weinig betekenis meer.
In een tijd waarin blogs op internet populair zijn, is het ook van belang om te weten wat wordt verstaan onder ander medium dat een zelfde functie vervult. Valt elke populaire blog onder deze definitie? De grenzen van de persexceptie liggen nog niet vast. In een uitspraak op 12 mei 2010 in de zaak van de Nijmeegse stadskrant tegen Geen Stijl wordt de laatste door de rechtbank, sectie kanton, erkend als nieuwsorgaan. Geen Stijl presenteert zichzelf als nieuwssite; als je gebruik wilt maken van de persexceptie lijkt het dus verstandig om je duidelijk als nieuwsblog te profileren. De grenzen zijn echter nog niet helder en het is zeker niet zo dat elke blog tot de “pers” wordt gerekend. In de meeste gevallen zijn de auteursrechten voorbehouden en kan je een artikel niet zomaar op je eigen website zetten. Omdat dat toch op grote schaal gebeurt, schakelen kranten zoals De Volkkrant of Trouw een gespecialiseerd bureau, Cozzmoss, in dat met speciale software de overtreders van de auteursrechten opspoort. Getty Images doet hetzelfde voor fotografen.
De opgespoorde overtreders krijgen vervolgens een brief van een advocaat waarin wordt gesteld dat de auteurswet is overtreden omdat er geen toestemming is gevraagd om de tekst of de foto te publiceren. Het gebruik van de tekst of foto is dan een ongeoorloofde openbaarmaking in de zin van artikel 12 Aw (auteurswet). Vaak is ook de naam van de schrijver of de fotograaf niet genoemd waardoor de overtreders hebben gehandeld in strijd met artikel 25 lid 1 sub a Aw.
Verder wordt geëist dat de tekst of foto van de website wordt verwijderd.
Wie overtreedt, betaalt!
Voor het ongevraagd gebruik van foto’s en teksten wordt een schadevergoeding geëist. Waar is de berekening van die schade op gebaseerd?
De basis voor de berekening van de schade is het bedrag dat zou zijn betaald als er wel toestemming was gevraagd. De duur van het gebruik speelt hierbij een rol. Het niet vermelden van de naam en/of de bron wordt ook in rekening gebracht. Meestal wordt er een veelvoud van de hierboven genoemde schade geëist en toegekend. De argumentatie is dan onder andere dat het illegale gebruik de exclusiviteit van een foto heeft aangetast of dat mensen moeten worden afgeschrikt om ongevraagd teksten of foto’s op de eigen website te plaatsen. Het laatste argument staat in de juridische wereld ter discussie omdat zaken als afschrikking en boete in het strafrecht thuishoren. De overheid heeft ervoor gekozen om praktisch alle inbreukzaken civiel af te handelen en daar horen zaken als afschrikking of boete niet thuis. Toch komt het nogal eens voor dat de rechter dit argument honoreert.
Tot slot worden ook de advocatenkosten die de beeldbanken hebben gemaakt, in rekening gebracht. Als je alles optelt, krijgt de overtreder zo een flinke rekening gepresenteerd.
U bent dus gewaarschuwd: de gratis snoepwinkel bestaat niet, schrijvers en fotografen hebben iets geproduceerd en de gebruikers moeten daarvoor betalen, net als voor de producten in de snoepwinkel.
MillerReyBrighton advocaten